Motor ve Araç Teknikleri

Motor ve Araç Teknikleri

MOTORUN TANIMI Yakıttan elde ettiği ısı enerjisini mekanik enerjiye çeviren makinelere motor denir.   Motor Çeşitleri   Zamanlarına Göre: 1- Dört zamanlı motorlar 2- İki zamanlı motorlar Kullanılan Yakıtlara Göre: 1- Benzinli motorlar 2- Dizel motorlar 3- LPG motorlar Yakıtın Yanma Yerine Göre: 1- İçten yanmalı motorlar 2- Dıştan yanmalı motorlar Yapım Özelliklerine Göre: 1- Sıra tipi 2- Birbirlerinin karşılarına yatık (Düz, hafif, eğik, boksör tipi) 3- Sıra halinde bir açı ile birleştirilmiş (V tipi) 4- Daire şeklinde (Yıldız tipi) Silindir Sayılarına Göre: 1- Tek silindirli 2- Çok silindirli Soğutma Sistemlerine Göre: 1- Su soğutmalı 2- Hava soğutmalı MOTORUN PARÇALARI 1- Silindir Bloğu: İçinde silindir bloğunun bulunduğu ve motor parçalarını üzerinde taşıyan ana parçadır. 2- Silindir Kapağı: Silindir Kapağı Silindir bloğu üzerini kapatan  ve yanma odalarını meydana getiren kapaktır. 3- Karter : Karter Motor yağına depoluk görevi gören, silindir bloğunun altındaki parçadır. 4- supap Kapağı: Motor üzerindeki supap kapağı (külbütör) mekanizmasını dış etkilerden korur. 5- Radyatör: Radyatör Soğutma suyunun bulunduğu depo. 6- Karbüratör: Karbüratör Benzin-hava karışımını sağlayan parça. 7- Hava Filitresi: hava filtresi Siilndirlere giren havayı temizler. 8- Manifoldlar (emme-egzoz): Hava yakıt karışımını silindirlere, yanmış gazları dışarıya taşıyan borulardır. 9- Yağ Filitresi: Yağ filtresi Motor yağı içindeki yabancı maddeleri temizler. 10- Endüksiyon Bobini (Ateşleme): Endüksiyon Bobini Aküden gelen akımı 15.000-25,000 volta yükselten parçadır. 11- Buji: Benzin-hava karışımını tutuşturan parçadır. 12- Konjektör (regülatör): Şarj dinamosunun ürettiği elektriği doğru akıma çeviren ve 12 volt değerinde düzenleyen parçadır. 13- Enjektör: Dizel motorlarda yakıt püskürten parçadır. 14- Krank Mili: Pistonların bağlı olduğu, motorun çalışması sonucu elde edilen hareketin ve gücün motordan alınmasına yarayan mildir. 15- Piston: Silindir içersinde hareket eden ve hareketi krank miline iletmesine yardımcı olan parçadır. 16- Piston (biyel) Kolu :Pistonun doğrusal hareketini krank miline ileten parçadır. 17- Yağ Pompası: Karterdeki yağı basınçla hareketleri parçalara gönderir. 18- Yakıt Pompası (benzin otomatiği): Yakıtı basınçla karbüratöre gönderen parça: 19- Distribütör: Benzinli motorlarda ateşleme sırasına göre bujilere elektrik enerjisi gönderen parçadır. 20- Marş Motoru: Motora ilk hareket veren parçadır. Elektrik enerjisini hareket enerjisine çevirir. 21- Alternatör (şarj dinomosu): Alternatör araç için gerekli elektrik enerjisini üreten parçadır. Hareket enerjisini elektrik enerjisine çevirir. 22- Su Pompası (devirdaim): Suyun silindir içindeki kanallarda dolaşmasını sağlar. 23- Enjektör Pompası:Dizel motorlarda yakıtı basınçla enjektörlere gönderen parçadır.

İki Zamanlı Motorların Çalışma Sırası

1. Zaman  : Emme - Sıkıştırma 2. Zaman  : Ateşleme (iş) - Egzoz   İki zamanlı motorların çalışma sistemine gelin birlikte bir göz atalım... 1- Emme - Sıkıştırma:Silindire yakıt-hava karışımının alınması ve sıkıştırılması. 2- Ateşleme - Egzoz:Sıkıştırlan hava-yakıt karışımının ateşlenmesi ve artık gazların dışarıya atılması. ATEŞLEME SİSTEMİ Görevi: Silindirdeki sıkıştırılan yakıt-hava karışımının, buji ucundaki kıvılcım yardımıyla yanmasını sağlar.  Parçaları: 1- Akü: Kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine çevirir. Motorun çalışmadığı anda araç için gerekli elektrik enerjisini sağlar. 12 volt elektrik akımı verir. 2- Kontak Anahtarı:Elektrik akımının iletilmesi veya kesilmesini sağlayan parçadır. Kontak anahtarı üç devrelidir. Birinci devrede akımı, aydınlatma ve gösterge cihazlarına gönderir. İkinci devrede akımı ateşleme sistemine gönderir. Üçüncü devrede marş motorunu çalıştırır. 3- Endüksiyon Bobini:Aküden aldığı 12 voltluk elektrik akımını 15 - 25 bin   volta yükseltir.   4- Enjektör: Yakıtı toz halinde (pülverize) silindire gönderen parça. 5- Kam (eksantrik) Mili:Krank milinden aldığı hareketle bazı motor sistemlerinin çalışmasını sağlayan parçadır. 6- Supaplar: Yakıtın silindirlere alınmasını (emme), egzoz gazlarının silindirden atılmasını sağlayan parçadır (egzoz) 7- Besleme Pompası:Dizel motorlarda mazotu enjektör pompasına ileten parçadır. DÖRT ZAMANLI MOTORLARIN ÇALIŞMA SIRALAMASI 1. Zaman  : Emme 2. Zaman  : Sıkıştırma 3. Zaman  : Ateşleme (İş) 4. Zaman  : Egzoz DÖRT ZAMANLI BENZİNLİ MOTORLARIN ÇALIŞMA PRENSİPLERİ 1- Emme: Yakıt-hava karışımının silindire alınması 2- Sıkıştırma: Silindire alınan havanın sıkıştırılması 3- Ateşleme: Sıkıştırılan yakıt-hava karışımının buji kıvılcımı yardımıyla yakılması. 4- Egzoz : Silindir içinde kalan artık gazların dışarıya atılması DÖRT ZAMANLI DİZEL MOTORLARIN ÇALIŞMA PRENSİPLERİ 1- Emme: Silindire temiz havanın alınması 2- Sıkıştırma : Silindire alınan havanın sıkıştırılması 3- Ateşleme : Sıkıştırılan havanın üzerine yakıtın enjektörle püskürtülerek yanması 4- Egzoz : Silindir içinde kalan artık gazların dışarıya atılması.

Motorların Bakım ve Arızaları

Motorların bakım ve arızalarına gelin birlikte göz atalım.

1- Distribitör: Endüksiyon bobininden gelen yüksek gerilim elektrik akımını ateşleme sırasına göre bujilere gönderir. a) Platin: Açılıp kapanarak endüksiyon bobininin yüksek gerilim meydana getirmesine yardımcı olur. b) Meksefe (kondansatör): Platinin  yüksek gerilimden zarar görmesini önler. c) Tevzi makarası: Yüksek gerilimin sırası ile bujilere gönderilmesini sağlar. 2- Buji: Distribütörden gelen elektrik akımını tırnakları arasında kıvılcım yaratarak silindir içindeki yakıt  hava karışımının yanmasını sağlar. Sistemin Bakım ve Arızaları: Akü elektrolit seviyesi kurşun plakaların 1 cm. üzerinde olması gerekir. Elektrolit seviyesi düştüğünde saf su ile tamamlanır. Kışın akümülatörün donmaması için tam şarj ettirilirmesi gerekir. Akü üzerinin temiz olması gerekir. Temizlenmediği takdirde pisliklerin devreyi tamamlayarak akünün kendi kendine boşalmasına sebep olur. Havalandırma deliklerinin açık olması gerekir. Deliklerin kapalı olması halinde akü patlar. Akü kutup başları oksitlenmeyi önlemek için gres yağı ile yağlanmalı. Oksitlenen kutup başları sodalı sıcak su ile temizlenmeli. Artı kutup başı, eksi kutup başına göre daha kalındır. Kutup başı kelepçelerinin iyi sıkılmış olması ve kabloların akımı iyi iletmiş olması gerekir. Kutup başlarına aynı anda madeni bir parça değmemesi gerekir. Aksi halde akü patlar. Araçta elektrik kaynağı yapılırken akü kutup başı kelepçelerinin sökülmesi gerekir. Digital göstergeli tip araçta akü takviyesi yapılmaz. Akü araca ters bağlanırsa diyotları görev yapmayacak şekilde tahrip olur. Kutup başlarına asla vurulmamalıdır. Akü başka bir akü ile takviye edilirken artı kutup artıya, eksi kutup eksiye bağlanır. (Paralel bağlanır.) Motor çalışmazken kontak anahtarı ateşleme durumunda açık bırakılırsa platin yada endüksiyon bobini yanar. Elektronik ateşleme sisteminde mekanizmayı elektronik beyin kontrol eder ve distribütörde platin yoktur. Kullanma klavuzuna göre, belirli klometre sonunda aracın bujilerinin ve platinin değiştirilmesi gerekir Ateşleme sisteminde platin, avans ve buji ayarları yapılmalıdır. Platin meme yapmış ise, ince zımpara ile temizlenmelidir. Platin meme yaparsa, meksefe (kondansatör) arızalanmıştır. Buji kablolarından birinin çıkmış olması, tekmeli (sarsıntılı) çalışmasına neden olur. Benzinli bir motorda normal yanma olmamasının nedenlerinden biri de bujilerin kurum bağlayarak normal ateşleme yapmıyor, platin veya buji ayarının bozuk olması motorun çekişten düşmesine neden  olur. Buji ve platin ayarı yanlış yapılmış bir motorun egzoz dumanı siyah renkli çıkar. Avans ayarı bozuk olursa motor güçten düşer veya çalışmaz. YAKIT SİSTEMİ Benzinli motorlarda yakıt sistemi Görevi: Değişik motor devirlerine göre yakıt hava karışımını silindirlere göndermek. Parçaları: 1- Yakıt deposu ve şamandırası: Yakıtın depo edildiği kap. 2- Yakıt göstergesi:Depodaki yakıt miktarını gösterir. Kontak açıldığı zaman çalışır. 3- Benzin pompası (otomatiği): Hareketini kam milinden alır, depodan çektiği yakıtı karbüratöre gönderir. (Yakıt otomatiği) 4- Benzin filitresi:Benzini temizler. 5- Karbüratör: Yakıt-hava karışımını 1/15 oranında ayarlayan parçadır. Rölanti ayarı yapılır. Rölanti, jigle, kapış, güç, yüksek hız devreleri vardır. 6- Hava filitresi: Havanın içindeki yabancı maddeleri temizleyerek silindirlere temiz hava gönderen, karbüratörün üzerindeki parçadır. Hava filitresi basınçlı hava ile temizlenir. Tıkalı ola hava filitresi yakıt sarfiyatını arttırır, yanma kötüleşir ve egzozdan siyah duman çıkar.

Motor ve Araç Tekniği

7- Emme manifoldu: Karbüratördeki yakıt-hava karışımının silindire girmesini sağlayan parçadır. 8- Egzoz manifoldu: Silindir içindeki yanmış gazları egzoz borusundan iterek atılmasını sağlar. Sistemin Çalışması:Marşa basıldığında benzin pompası yardımı ile depodan alınan benzin karbüratöre gelir. Karbüratör, 1 birim benzine 15 birim hava karıştırarak silindire gönderir. Silindirdeki bu karışım buji kıvılcımı ile ateşlenerek yanma sağlanır. karbüratör devreleri: 1- Jigle devresi: Soğuk havalarda motorun kolay çalışmasını sağlayan devredir. Zengin karışım meydana getirir. Jigle çekili unutulursa yakıt sarfiyatı artar, motor yüksek devirde çalışır. Egzoz gazının rengi siyah olur.Jigle kelebeği karbüratörün hava girişi kısmındadır. Otomatik jigleli araçlarda yaza ve kışa göre ayar yapılması gerekir. 2- Rölanti devresi:Aracın gazına basmadan kendi kendine çalıştığı devredir. Rölanti devresinin ayarı yüksek olursa yakıt sarfiyatı artar. Rölanti ayarı bozuk olursa, motor düzensiz çalışır veya durur. 3- Kapış devresi: Ani gaza basıldığında karbüratörden silindire ek yakıt gönderen devredir. Kapış devresi arızalı olduğunda; çalışan motorun gazına aniden basıldığında motor stop eder. 4- Yüksek hız devresi:Gaz pedalının sonuna kadar basıldığında, karbüratörden silindire daha çok yakıtın gittiği devredir. 5- Güç devresi: Gaz pedalına basıldığı andaki devredir. Gaz pedalına basma düzeyine göre karbüratörden silindire yakıt-hava karışımının miktarını ayarlamaktadır. Not: subap ayarları bozuk olan motor düzensiz çalışır. Ani duruş ve kalkışlar yakıt sarfiyatını arttırır. Araca yakıt koyarken motorun stop edilmesi gerekir. Boğulmuş motoru çalıştırırken gaza sonuna kadar basılır, sonra marş yapılır. Motor ısındıktan sonra stop ediyorsa karbüratöre bakılır. Yakıt içinde yabancı maddeler motorun düzensiz çalışmasına sebep olur. Motor çalışmazken gaz pedalına basmak, motorun boğulmasına yol açar.   Araçta egzozdan fazla ses çıkıyorsa sebebi egzoz susturucuları veya boruları delik demektir. Motor ısınınca stop ediyorsa karbüratör ayarları kontrol edilmelidir. Enjeksiyon sistemli araçlarda karbüratör yoktur. Enjektöre gelen yakıt, hava ile karıştırılarak silindire gönderilir. Katalitik konvertör bulunan araçlar kurşunsuz benzin kullanırlar. Dizel Motorlarda Yakıt Sitemi Görevi: Mazotu sıkıştırma zamanı sonunda silindir içerisine püskürterek yanmayı sağlamak. Parçaları: 1- Yakıt deposu 2- Yakıt göstergesi 3- Besleme pompası: Yakıtı depodan çekerek enjektör pompasına gönderen pompa. 4- Yakıt filitresi: Sisteme giden yakıt içindeki yabancı maddeleri temizler. Depo  ile enjektör pompası arasında bulunur. 5- Mazot-su ayırıcısı: Yakıt içindeki suyu ayıran sistem 6- Mazot-enjektör pompası: Yakıtı yüksek basınçlı hale getirerek enjektöre gönderir. 7- Hava filitresi: Silindir içine alınacak hava içindeki yabancı maddeleri temizleyen parçadır. 8- Yüksek basınç boruları: Yakıt enjeksiyon pompasından çıkan yüksek basınçlı yakıtı enjektöre taşıyan çelik borulardır. 9- Enjektörler: Yakıt pompasından gelen basınçlı yakıtı silindir içine zerrecikler halinde püskürten parçadır. Sistemin çalışması:Besleme pompası ile depodan çekilen yakıt enjektör pompasına gelir. Enjektör de silindir içinde sıkıştırılmış, ısınmış temiz havanın üzerine yakıtı toz halinde püskürterek yanmasını sağlar.

Dizel Motor ve Sistemleri

Dizel motorlarının hava yapmasının sebepleri: 1- Yakıt bittiğinde, 2- Filitre ve mazot-su ayırıcısı temizlendiğinde, 3- Sistemde herhangi bir gevşeklik, çatlak olduğunda motor hava yapar. Hava yapan motor çalışmaz. Dizel motorlarda kullanılan yağlı tip hava filitresi gaz yağı ile yıkanarak temizlenir. Dizel motoların soğuk havalarda rahat çalışabilmesi için ısıtma bujileri kullanılır. Eğer araç uzun süre kullanılmayacaksa yakıt deposu doldurulur. Egzozdan siyah duman çıkıyorsa yakıt pompası ayarsızdır. Dizel motorların yakıt sisteminde, günlük  olarak yapılacak işlem yakıt deposunun suyunu almaktır. Dizel motorlarda marş yapıldığında marş motoru dönüyor, fakat motor çalışmıyorsa sebebi yakıt filitresinin tıkalı olması olabilir. YAĞLAMA SİSTEMİ Görevi: Motorun yağlanması; birbirine sürtünerek çalışan parçalar arasındaki sürtünmeyi azaltarak aşınmaları önlemek, motorun soğutulmasına yardımcı olmak, aşınmalar sonucu oluşan taşları temizlemek, boşlukları doldurarak sızdırmazlığı sağlamak. Parçaları: 1- Yağ karteri: Yağı dinlendirir, soğutur. Yağa depoluk eder. 2- Yağ pompası: Basınçlı olarak yağı sisteme gönderir. 3- Yağ seviye kontrol çubuçuğu: Yağın seviyesini gösterir. 4- Yağ müşiri: Yağın basıncı elektiriksel olarak ölçer, yağ göstergesine iletir. 5- Yağ göstergesi: Sistemdeki yağın basıncını gösterir.   Çalışması: Motorun çalışması ile birlikte yağ pompası da çalışmaya başlar. Karterdeki yağ önce kaba süzgeçten, sonra yağ filitresinden geçirilerek basınçlı olarak yağ kanallarına gönderilir. İşi biten yağ geri dönüş kanallarından kartere gelir. Yağ sistemde dolaşırken pislikleri temizler, soğutmaya yardımcı olur. Kartere indiğinde pisliklerini bırakır, soğur ve tekrar kanallara gitmeye hazır olur. Motor yağı Motorda sürtünmeden dolayı oluşan aşınmayı önleyen yağ, aynı zamanda temizlik ve soğutma işini de yapar. Motorlarda 20 x 50 yağ kullanılır. Kullanma kılavuzunda belirten zamanlarda muhakkak değiştirilmelidir. Motor yağı günlük bakımda kontrol edilir. Silindirde aşıntı varsa motor yağ yakar, motor yağ yakarsa egzozdan mavi duman çıkar. Motor yağı değiştirileceği zaman motorun sıcak olmasına dikkat edilir. Yağ Filitresi Yağın temizlenmesini sağlar. Kullanma kılavuzunda belirtilen zamanlarda diğiştirilmelidir. Kural olarak iki yağ değişiminde filitre değiştirilir. Motor çalışırken yağ filitresi tıkanırsa yağ basıncı aniden düşer. Kırmızı yağ lambası yanar. Yağ lambası yandığında motor durdurulmalıdır. Yağ seviye kontrol çubuğu Yağın seviyesini gösterir. Yağ kontrol edildiğinde yağ, kontrol çubuğunun iki çizgisi arasında olmalıdır. Yağ Müşiri Yağın çalışma basıncını sürücü mahallindeki yağ göstergesine iletir. Kablosu koptuğunda, bağlantısı gevşediğinde akım iletmez. Yağ göstergesi Motorun yağlama sisteminin çalışıp çalışmadığını sürücüye gösterir. Bazı araçlarda manometre vardır. Ama tüm araçlarda kırmızı yağ lambası vardır. Yağlama ile ilgili tehlikeli bir durum olduğunda kırmızı yağ lambası yanar. Karterde yağ lambası yanar. Karterde yağ azaldığında, herhangi bir nedenle yağ basıncı düştüğünde, müşir kablosu koptuğunda, bağlantı gevşediğinde lamba yine yanar.

Motor ve Araç Tekniği Sığutma Sistemleri

Motor çalışırken yağ göstergesinde herhangi bir anormallik görüldüğünde motor hemen durdurulmalıdır. Marşa basılıp motor çalıştığında yağ lambasının sönmesi gerekiyor. Motor yağının kontrol edilmesi Motor yağını kontrol etmek için araç düz bir zemine alınır. Motor durdurulur. Yağın kartere inmesi için 4-5 dakika beklenir. Yağ çubuğu önce çekilir, temizlenir, yerine yerleştirilir. Tekrar çekilerek yağ seviyesi kontrol edilir. Yağ, yağ seviye kontrol çubuğundaki iki çizgi arasında olmalıdır. Eksikse motordaki aşıntılar artar. Motor çok ısınır ve yanar. Eksik  yağ, supap muhafaza kapağında bulunan kapaktan yeterli miktarda ilave edilerek tamamlanır. Not: Motorda yağ basıncının çok yükselme nedeni kalın numara yağ konulmasıdır. Karterde yağ kalmamış ise de yağ basıncı düşer. Motor yağının eksilmesinin nedenleri: 1- Silindir ve segmanlar aşındığından motor yağ yakıyorsa yağ eksilir. Bu durumda motor egzozundan mavi duman atar. 2- Karter contasının yırtılması durumunda yağ eksilir. 3- Krank keçeleri kaçırırsa yağ eksilir. 4- Motor aşırı ısındığında yağ buharlaşarak karter havalandırılmasından kaçar. Not: Silindir contası yırtıksa veya silindir çatlak ise yağa su karışır yağın rengi kirli beyaz olur. Rodaj zamanı Araç yeni alındığında veya yenileştiğinde motorun daha iyi çalışması için geçen süreye rodaj zamanı denir. Bu dönemde ani kalkış ve sürat yapılmaz. SOĞUTMA SİSTEM Görevi: Yanma sonucu açığa çıkan ısıyı motor parçalarına zarar vermeyecek değere düşürüp, istenen ısı değerleri arasında tutmak.   Parçaları: 1- Radyatör: Motor suyunu soğutur soğutma suyuna depoluk eder. 2- Devirdaim pompası: Suyu basınçlı olarak radyatör ile motor bloğu arasında devreder. 3- Vantilatör: Radyatördeki suyu soğutur. Otomatiğe fan denir. Fan çalışmıyorsa arıza elektirik sisteminde olabilir. 4- Vantilatör kayışı: Krank kasnağından aldığı hareketle devirdaim pompası ve beraberinde vantilatörü çevirir. 5- Termostat: Motor suyunun sıcaklığını çalışma sıcaklığında sabit tutar. Termostat silindir kapağı çıkışında bulunur. Motor suyunun sıcaklığını ayarlar. 6- Hararet müşiri: Motor suyunun sıcaklığını sürücü mahallindeki hararet göstergesine iletir. 7- Hortumlar: Motor bloğu ile radyatör arasında suyun geçişini sağlar. Kalorifer ve radyatör hortumları yaza ve kışa hazırlanırken kontrol edilir. 8- Hararet (ısı) göstergesi: Soğutma suyunun ısısını gösterir. Çalışması Motor ilk çalıştığında motor soğuk olduğundan termostat kapalıdır. Vantilatör ve devirdaim pompası dönmesine rağmen su radyatöre gönderilmez. Motor suyu kısa sürede ısınır ve termostat açar. Motor çalışma sıcaklığında araç hareket ettirilebilir. Su soğuduğunda termostat yeniden kapanır. Su sistemde bu şekilde devirdaim eder. Motorun hararet yapma nedenleri 1- Radyatörün su seviyesinin düşük olması. Radyatörün peteklerinin üzerine kadar su doldurulur. 2- Vantilatör kayışının gevşek olması. a) Vantilatör kayışı gerginliği 1-1.5 cm esneyecek şekilde olmalıdır. Daha gevşek olursa motor hararet yapar b) Vantilatör kayışı sıkı olursa alternatör ve devirdaim pompası yatakları arızalanır. 3- Radyatör ve motor su kanalları tıkalı olursa motor hararet yapar. Paslar ve kireçler tıkanıklık yapar. 4- Aracın uygun viteste kullanılmaması: Devamlı düşük viteste gidilirse motor hararet yapar.

Termostat

5- Termostatın zamanında açılmaması: Eğer zamanında açılmazsa hararet yapar. 6- Fanlı sistemde fanın arızalı olması: Otomatik fan arızalı olur, çalışmazsa motor hararet yapar. 7- Radyatör peteklerinin tıkalı olması. 8- Vantilatör kayışının kopması: Kayış koptuğunda devirdaim ve vantilatör dönmeyeceğinden motor hararet yapar. Kayışın koptuğu şarj göstergesinden anlaşılır, şarj lambası yanar. Not: 1- Motor arıza yaparsa rölantide çalıştırılır. 2- Motor Hararet yaparsa Radyatör kapağının havası alınarak açılır. 3- Soğutma sistemi su azaltıyorsa silindir kapak contası yırtıktır veya radyatör hortumlarından kaçırıyordur. Silindir kapağı ve bloğu çatlaksa su azalır, motor hararet yapar. 4- Motor yağına su giriyorsa silindir contası yanıktır. 5- Motorda hararet yükselirse yağ incelir, motor çekişten düşer. 6- Isı göstergesi çalışmıyorsa ısı (hararet) müşiri arızalıdır. Bağlantı kablosu kopmuştur. Hava ile soğutmalı motoru, su ile soğutmalı motordan ayıran en önemli özellik de, radyatör ve su pompasının olmamasıdır. 7- Araç çalıştıktan sonra motor çalışma sıcaklığına gelmiyorsa termostat arızalı demektir. Termostat açık kalırsa motor ısınmaz. 8- Soğutma sistemi suyu günlük kontrol edilir. Su seviyesi peteklerin üzerinde olmalıdır. Radyatöre konulacak su, içilecek temizlikte olmalı. 9- Motor termostatı çıkarılırsa motor soğuk çalışır, geç ısınır, aşınmalar artar. 10- Radyatörün su seviyesi motor rölantide çalışırken kontrol edilir. 11- Radyatöre su araç rölantide çalışırken, motor soğuk iken konur. Motor sıcakken ılık ve kıreçsiz su konur. Hararetli motora soğuk su konursa silindir bloğu çatlar. 12- Kışın soğutma sisteminde suyun donmaması için radyatöre antifiriz ilave edilir. Kışın antifiriz konmazsa su donar, blok çatlar. 13- Soğutma sisteminde su yeterli olduğu halde, motor fazla ısınıyorsa termostat arızalanmış olabilir.   14- Soğutma sisteminde su azalıyorsa, sebeplerinden biri kalorifer hortumlarında kaçak olması olabilir. 15- Radyatör kapağının bozuk olması durumunda da soğutma sisteminde suyun eksilmesine ve motorun hararet yapmasına neden olur. 16- Su kaynatarak su seviyesi eksilmiş motora ılık su konulmalıdır. ŞARJ SİSTEMİ Görevi: Motor çalıştığı müddetçe aküyü şarj edip alıcıları besler. Parçaları: 1- Alternatör (şarj dinomosu): Motor çalıştığı müddetçe mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çevirir. Motor devrine bağlı olarak elektrik akımı üretir. Aküyü şarj eder, doldurur. 2- Konjektör (regülatör): Alternatörün ürettiği elektiriği ayarlayarak sistemin zarar görmesini önler. 3- Şarj göstergesi: Sistemin çalışıp çalışmadığını gösterir. Çalışması: Kontak anahtarı açıldığında sürücü mahallinde bulunan yağ ve şarj göstergesi lambaları yanar. Marşa basılıp motor çalıştığında, yağlama ve şarj lambaları söner. Alternatörün ürettiği elektrik, motor devri ile değişir. Şarj göstergesi sistemin çalışıp çalışmadığını sürücüye bildirir. Alternatör krank kasnağından vantilatör kayışı vasıtası ile hareket alır. Vantilatör kayışı koparsa şarj lambası yanar. Bu yüzden şarj lambası yandığında motor stop edilmelidir.

Marş Sistemi

Not: 1- Araç üzerinde elektrik kaynağı yapılacaksa alternatörün zarar görmemesi için akü kutup başları sökülür. 2- Vantilatör kayışı gerginliği 1-1.5 cm den fazla olursa düşük devirde çalışır, şarj lambası yanıp söner. 3- Konjektör alternatörün ürettiği elektriği ayarlayamaz ise sisteme fazla gerilim gider lambalar sık sık patlar. 4- Alternatörün kömürü bittiğinde veya aşındığında elektrik üretemeyeceğinden şarj lambası yanar. 5- Marşa basılıp motor çalıştığında, şarj lambası söner. 6- Motor çalışırken şarj lambasının yanmasının diğer nedeni alternatör bağlantı kablosunun kopması, gevşek veya oksitli olmasıdır. 7- Motor çalışırken ayağımızı gaz pedalından çektiğimizde far ışıkları azalıyorsa akü zayıflamıştır. 8- Motor çalışırken akü şarj olmuyorsa alternatör elektrik üretmiyordur. 9- Motor çalışmazken ışık ve özel alıcıları çalıştıran akümülatördür. 10- Konjektör (regülatör) ün arızalı olması aracın aküsünden su kaybının fazla olmasına neden olur. MARŞ SİSTEMİ  Görevi: Marş motoru yardımı ile motora ilk haraket vererek motoru çalıştırmak. Parçaları: 1- Akümülatör 2- Kontak anahtarı 3- Selenoid 4- Marş motoru 5- Volan dişlisi Çalışması: Kontak anahtarı açılıp marşa basıldığında marş dişlisi volan dişlisini çevirerek motora ilk hareketi verir.   Not: 1- Marşa bastığımızda marş motoru hiç dönmüyorsa, korna çalmıyorsa akü boştur, kutup başı gevşektir veya bağlantılarda oksitlenme vardır. 2- Marşa 10-15 sn den fazla basılırsa akü boşalır. 3- Motor çalıştırılırken marş motoru yavaş dönüyorsa veya tık diye ses gelip marş motoru çalışmıyorsa akü zayıflamıştır. 4- Marş kilitlenmesinde yapılacak ilk işlem aracı vitese takarak ileri geri sallamaktır. 5- Marş sisteminde; marş motoruna giden kablo bağlantıları gevşeyebilir, marş dişlisi kırılabilir veya aşınabilir, marş kömürü aşınabilir, marş otomatiği arızalanabilir, marş motoru arızalanabilir. Bu durumlarda motora ilk hareket verilmez ve motor çalışmaz. EGZOZ SİSTEMİ Görevi: Yanma sonucu açığa çıkan gazların sessiz  ve emniyetli bir şekilde dışarı atılmasını sağlar. Egzoz gazının normal rengi: yazın renksiz kışın beyazdır. Parçaları: 1- Egzoz subabı 2- Egzoz manifoldu 3- Susturucu 4- Borular Not: 1- Basınçlı olarak dışarı çıkan egzoz gazlarının sesini azaltan parça egzoz susturucusudur. 2- Araçta egzozdan fazla ses çıkarsa sebebi susturucu ve borularda delik olmasıdır. 3- Egzoz susturucusu tıkalı olursa yakıt sarfiyatı artar. ELEKTRİK VE AYDINLATMA SİSTEMİ Görevi: Gündüz olduğu gibi gecede rahat seyir imkanı sağlayan, aracın sürücüsünün diger araçlarla emniyetli seyrini sağlamak için yapılan far, sinyal, korna ve çeşitli lambalardan oluşan parçaları çalıştıran ve onların sigorta sistemi ile emniyetini sağlayan komple sistemdir. Parçaları: 1- Farlar 2- Çeşitli lambalar 3- Sigortalar 4- Flaşör

Güç Aktarma Organları

Not: 1- Aracın farlarından bir kısmı veya hiçbiri yanmıyorsa sigortalar atmış olabilir veya far anahtarı arızalıdır. 2- Aracı veya herhangi bir elektrikli sistemde kısa devreden doğacak, etkili tehlikelerden koruyan parça sigortadır. 3- Aracın herhangi bir elektrikli sisteminde sigorta atmış ise aynı amperde yenisi ile değiştirilir. 4- Aracın farlarından birisi normal, diğeri az yanıyorsa bağlantılar oksitlenmiştir veya bağlantılar gevşemiştir. Farların ikiside yanmıyorsa far anahtarı arızalıdır. 5- Aracın farlarından veya sinyallerinden biri yanmıyorsa ampulü gevşek veya yanmıştır. 6- Aracın sinyalleri yanmıyorsa flaşörler arızalıdır. 7- Farların bakımı yapılırken far ayarıda yapılır. 8- Aracın üzerinde çalışırken kısa devreden doğacak yangın durumuna karşı akünün kutup başı bağlantısı sökülür. 9- Ayağımızı gaz pedalından çektiğimizde far ışıkları azalıyorsa akü zayıftır. 10- Fren pedalına basıldığında fren lambalarından herhangi biri yanmıyorsa yanmayan lambanın ampulü yanmıştır. 11- Fren pedalına bastığımızda fren lambaları yanmıyor ise sigortalar atmıştır veya fren müşiri arızalıdır. Eğer fren tutmaz lambada yanmaz ise fren hidroliği bitmiş veya sistemde hava vardır. GÜÇ AKTARMA ORGANLARI RESİM 1-Kavrama (debriyaj) Sistemi Görevi: Motor çalışırken motorun hareketini tekerleklere iletmek veya kesmek. Aracı vitesi geçirmeyi sağlamak. Vites değiştirilirken debriyaja basılır.   Parçaları: 1- Baskı 2- Balata 3- Bilye Not : 1- Kavrama vites kutusu ile volan arasında bulunur. Volanın üzerindedir. 2- Vites değiştirilirken ses geliyorsa debriyaj pedalına tam basılmamıştır veya debriyaj ayarsızdır. Vitese geçişte zorluk varsa kavrama ayırtmıyordur. 3- Araç hareket halinde iken ayak devamlı debriyaj pedalında tutulursa debriyaj balatası aşınır. 4- Ani ve sert kalkış yapılırsa yakıt sarfiyatı artar. Kaçırma ve kayma nedeni balatanın yağlanmasıdır. 5- Motor aniden çekişten düşerse balata yağlanmıştır. Debriyaj teli kopmuşsa araç vitese geçmez. 6- Debriyaj en alt noktada kavrıyorsa ayarı bozuktur. 7- Araç geri vitese geçmiyorsa debriyaj pedalından ayak çekilir, yeniden basılır. 2-Vites Kutusu Görevi: Aracın hızını yük ve yol durumuna göre ayarlamak, aracın geri hareketini temin etmek. Parçaları: 1- Prizdirek mili 2- Senkromenç 3- Grup dişlisi 4- Geri vites dişlisi 5- Çıkış mili NOT: 1- Aracın hızını gücünü ayarlayan sistemdir. 2- Yağı, kullanma kılavuzuna göre değiştirilir. Vites kutusundan ses geliyorsa yağ kalmamıştır. 3- Bakım yapılırken yağına bakılır. Kaçak olmamalıdır. 4- Dişli yağı kullanılır. Yağsız kalırsa ses yapar.

Motor ve Araç Teknikleri 10

5- Aracın kilometre saati değer göstermiyorsa teli kopmuş demektir. 6- Araçla yolda giderken aracın hızına göre vitesi ayarlamak gerekir. 3-Şaft (kardan ) mili Görevi: Şanzımandan aldığı hareketi diferansiyele iletir. 1- Çok düzgün dönmelidir. 2- Boyu uzayıp kısalabilmelidir. 3- Açılı dönebilmelidir. 4- İçi boş borudan yapılmalıdır. 5- Şaftın kopması anında araç devrilebilir. 6- Şaft balansı bozuk olursa belirli hızlarda şaftan ses gelir. 7- Motor ile difransiyelin çok yakın olduğu araçlarda şaft olmaz. 8- Şaftın üzerindeki mafsalların görevi değişik açılarda hareket iletmektir. 4- Diferansiyel Görevi: Şafttan aldığı hareketi 90 derece kırıp tekerleklere iletmek. Dönüşlerde içteki tekerin az, dıştaki tekerin fazla dönmesini sağlamak. Parçaları: 1- Ayna dişli 2- Mahruti dişli 3- Aks dişli 4- Pinyon dişli 5- Aks mili NOT: 1- Diferansiyelde dişli yağı kullanılır. 2- Dişliler arasında aşınma olur ve yağsız kalırsa öter (ses yapar). 5-Lastikler Önemli Notlar: 1- Şamrelli lastik : İç lastiği olan lastiğe denir. 2- Dubleks lastik : İç lastiği olmayan ( şamrelsiz ) lastiklere denir. 3- Radyal lastik : Geniş tabanlı lastiklere radyal lastik denir. 4- Lastik hava basınçları normalden fazla olursa lastik orta kısmında daha çabuk aşınır, ayrıca yolda giderken zıplama yapar. 5- Lastik hava basıncı az olursa lastikler kenardan aşınır, yakıt sarfiyatı artar, frenleme iyi olmaz.   6- Ön lastiklerin birinde hava basıncı az olursa direksiyon az olan tarafa çekme yapar. 7- Lastiklere balans ayarı yapılmaz ise direksiyona darbeler gelir. Araç yolda giderken titreşmeler yapar. Direksiyonda titreşim hissedilir. 8- Araç uzun yoldan geldiğinde lastik hava basıncı artmış ise hiçbirşey yapılmaz. 9- Lastik diş derinliği 4 mm  den aşağıya düşerse değiştirilir. 10- Ön lastikler daima yeni olmalıdır. Ön lastiğin biri yeni biri eski olursa araç çekme yapar. 11- Patinaj zinciri çekici, yani diferansiyelden hareket alan ( çekişli ) tekerlere takılır. 12- Lastiklerin üzerinde ebadı yazılıdır. Lastik üzerindeki rakamlar lastiğin ebadını gösterir. 13- Aracın lastikleri değiştirilirken motor durdurulmalı, el freni çekilmeli, tekerleklere takoz konulmalıdır. 14- Ön lastiklerin basıncı tavsiye edilen değerden az olursa direksiyon zor döner. 15- Aracın lastiklerini araca her bineceğinizde kontrol etmelisiniz. 16- Ön lastiklerden birine dubleks birine de şamyelli lastik takılırsa bir tarafa çekme yapar. 17- Araçlarda periyodik olarak lastikler değiştirilmezse bazı lastikler daha önce eskir. 18- Araçta yakıt tasarrufu sağlamak için lastiklerin hava basıncı kontrol edilmelidir. 19- Araç lastikleri günde en az bir kez kontrol edilmelidir. FREN SİSTEMİ Görevi:  Hareket halindeki aracı yavaşlatmak, aracı dudurmak, duran aracı yerinde sabitlemek. Parçaları: 1- Fren ana merkezi 2- Tekerlek silindiri 3- Disk-kampana 4- Fren hidrolik yağı 5- Balatalar 6- El freni tabancası ve balatalar 7- Ayak pedalı 8- Westing hause 9- Fren Boruları

Motor ve Araç Teknikleri 11

Fren çeşitleri: 1- Havalı frenler 2- Hidrolik frenler 3- Mekanik frenler (El freni) Çalışması: Sistem; sıvılar sıkıştırılmaz, üzerine gelen hareketi aynen iletir prensibine göre çalışır. Fren pedalına basıldığında borulardaki hidrolik yağı, kampana veya diskteki silindirde balatalara hareketi iletir. Balatalar diski dönmez pozisyona getirir. Not: 1- Fren pedalına basıldığında lambalar yanmıyor ise fren sisteminin hidroliği bitmiştir. 2- Fren pedalına basıldığında lambalardan biri yanmıyorsa lambanın ampülü yanmıştır. 3- Fren yapıldığında aracın hızı azalmıyorsa hidrolik kalmamıştır. 4- Fren hidrolik kabındaki yağ günlük bakımda kontrol edilir. 5- Çok soğuk havalarda el freni çekili halde park edilirse el  freni ve balatalar donarak yapışır. 6- Aracın kampanaları el ile kontrol edildiğinde aşırı ısınmışsa fren ayarı bozuktur. 7- Westing hause sisteminde araç hareket ediyorken motor stop edilirse fren tutmaz. 8- El freni çekili vaziyette unutulup yola devam edilirse kampanalar ısınır fren tutmaz. 9- Servis frene basıldığında ön ve arka lastikler birlikte durur. 10- Araçta elfreninin görevi duran aracı sabitlemektir. 11- Aracın freni sıkı ayarlanırsa yakıt sarfiyatı artar. 12- Fren yağı azalmış ise hidrolik yağı ile tamamlanır. 13- Araç çalıştırıp hareket istendiğinde rahat harekete geçmiyor veya zorlanıyorsa el freni çekili kalmıştır. 14- Araçlarda ayak ve el freni bulunur. 15- El freninin teli koparsa el freni tutmaz. 16- Traktörlerde sağ sol fren mandalı yolda giderken kilitlenmelidir. 17- Hava frenli bir araçta hava basıncının çok çabuk düşmesinin nedeni borularda veya rekorlarda kaçak olmasıdır.   18- Hava frenli bir aracın hava basıncı göstergesi basınç göstermiyorsa araç olduğu yerden hareket ettirilmez. 19- Hava frenli bir araçta gösterge hava basıncı göstermiyorsa kompresör hava üretmiyordur. 20- Araç yolda giderken aracın hızına  göre uygun vites takmak gerekir. 21- Hidrolik fren sistemine hava girmiş ise frenleme kuvveti azalır, aracın hızı azalmaz, frenleme iyi olmaz. 22- Disk fren sistemi balataların daha çabuk soğuyabilmesi nedeni ile kampanalı frene göre üstündür. 23- Fren pedalına basıldığında titreşimler hissediliyorsa, fren diskinde çizikler ve aşınmalar olmuş demektir. 24- Fren balataları ıslandığında, araç frene basıldığında durmaz. 25- Sadece bir taraftaki fren balataları ıslanmış ise, frenleme sırasında araç, balataların ıslandığı yönden savrulur. 26- ABS fren sistemi, frenleme sırasında sürücünün direksiyon hakimiyetini sağladığı için üstündür. SÜSPANSİYON SİSTEMİ Görevi: Aracın içindeki sürücü, yolcu ve aracın kendisini  yol arızalarından dolayı meydana gelen darbelerden korur. Parçaları: 1- Amortisör 2- Yay (Helezon ve yaprak yay). Bu sitemin zarar görmemesi için çukur ve tümseklere sert girilmemelidir. DİREKSİYON SİSTEMİ VE ÖN DÜZEN DONANIMI Görevi: Dönüşlerde ön tekerin aynı açıda dönmesini sğalamak ve ön takım düzgünlüğünü, dengesini sağlamak.

Motor ve Araç Teknikleri 12

Parçaları: 1- Direksiyon simidi 2- Direksiyon mili 3- Direksiyon dişli kutusu 4- Rot (kısa-uzun) 5- Rot başı 6- Rotil Not: 1- Ön düzen ayarı bozuk olan araçta ön lastikler içten ve dıştan düzensiz aşınır, yakıt sarfiyatı artar. 2- Aracın ön tekerleklerinde balanssızlık varsa direksiyonda titreşim meydana gelir. 3- Aracın direksiyon boşluğu fazla ise nedeni, dişli kutusundaki arızadır. 4- Aracın direksiyon boşluğu artmış ve titreşim varsa rot başları aşınmıştır. 5- Aracın direksiyon boşluğu artmış ise direksiyon kutusu ayarı bozulmuştur. 6- Aracın direksiyonu zor dönüyor ise lastiklerin havası tavsiye edilen değerden azdır. 7- Direksiyon dişli kutusunda dişli yağı kullanılır. YENİ ARACA İLK BAKIM Rodaj süresince  ani duruş ve kalkış yapılmamalı ve aynı viteste uzun süreli gidilmemelidir. İlk kilometreler motorun alışma devresidir. Aracın kullanma klavuzunda belirten kilometrelerde bakım yaptırılması gerekir. Aksi halde motorda hasar meydana gelebilir.   GÖSTERGELER SİSTEMİ Görevi: Aracın; yakıt, yağlama, soğutma, şarj, ışık, aydınlatma, motor devri, hız değeri gibi hususlar hakkında sürücüye bilgi veren ve ikaz eden sistemdir. Araçta bulunan göstergeler: Kilometre göstergesi Motor devri göstergesi Günlük kilometre göstergesi Hız göstergesi Yakıt göstergesi (Depodaki yakıt miktarı belli bir seviyenin altına düştüğünde sarı renkli lamba yanar.) Yağ göstergesi (Motor çalıştırıldığında sönmesi gereken kırmızı lamba) Isı göstergesi Şarj göstergesi (Motor çalıştırıldığında sönmesi gereken kırmızı lamba) Jigle göstergesi (Jigle çekili olduğunda yanan sarı lamba) El freni göstergesi ( El freni çekili olduğunda yanan kırmızı lamba) Dönüş ışıkları göstergesi Kısa ve uzun far göstergesi (Uzun farlar yakıldığında yanan mavi lamba)